Wybrane zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego
wprowadzane na mocy ustawy z dnia 5 sierpnia 2025 r.
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2025 roku, która ukazała się już w Dzienniku Ustaw 2025 r. pod poz. 1172, wprowadza istotne modyfikacje w ramach Kodeksu postępowania cywilnego, które w sposób fundamentalny zmieniają sposób prowadzenia postępowań sądowych w sprawach cywilnych. Główne cele legislacyjne koncentrują się na trzech filarach: zaawansowanej cyfryzacji, optymalizacji postępowań oraz wzmocnieniu roli polubownych metod rozwiązywania sporów. Zmiany te stanowią odpowiedź na potrzebę modernizacji wymiaru sprawiedliwości i dostosowania go do wymogów ery cyfrowej, a także na dążenie do promowania alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów. Poniższy artykuł stanowi szczegółową analizę kluczowych zmian przewidzianych przez nowelizację oraz ich potencjalnych konsekwencji dla praktyki sądowej.
Informatyzacja postępowania sądowego
Najbardziej znaczącym i systemowym obszarem nowelizacji jest kompleksowa informatyzacja procedur sądowych, która ma na celu ograniczenie tradycyjnego obiegu dokumentów i usprawnienie komunikacji na linii pełnomocnik–sąd. Reforma ta opiera się na centralnej roli Portalu Informacyjnego sądów.
Portal Informacyjny jako obligatoryjny kanał komunikacji:
Na profesjonalnych pełnomocników nałożony zostanie obowiązek wnoszenia niektórych pism procesowych wyłącznie za pośrednictwem Portalu Informacyjnego. Katalog tych pism, określony w nowym art. 125¹ § 2 KPC, obejmuje między innymi apelacje, większość zażaleń, wnioski o doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem oraz znaczną część wniosków o nadanie klauzuli wykonalności. Należy podkreślić, iż pismo wniesione z pominięciem tej procedury nie wywoła skutków prawnych, co stanowi sankcję o charakterze bezwzględnym, mającą na celu zdyscyplinowanie uczestników postępowania do korzystania z nowych narzędzi. Przewidziany został jednakże okres przejściowy, dzięki któremu będzie można przyzwyczaić się do nowych obowiązków.
Pełnomocnictwa i doręczenia w postaci elektronicznej:
Ustawodawca usankcjonował możliwość składania dokumentów pełnomocnictwa w postaci elektronicznej – opatrzonych podpisem zaufanym, osobistym lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Z nowo wprowadzanych przepisów wynika, że kluczową formą doręczeń pism sądowych profesjonalnym pełnomocnikom będzie doręczanie ich za pośrednictwem Portalu Informacyjnego. Co istotne, nowelizacja art. 132 KPC umożliwia również profesjonalnym pełnomocnikom wzajemne doręczanie sobie pism za pośrednictwem portalu, co jest równoznaczne z wykonaniem obowiązku doręczenia odpisu pisma drugiej stronie.
Uproszczenie wzajemnych doręczeń między pełnomocnikami:
Istotną zmianą jest modyfikacja wspomnianego już art. 132 KPC, a dokładnie art. 132 § 1 KPC, która znosi obowiązek zamieszczania w piśmie procesowym oświadczenia o doręczeniu odpisu pisma drugiej stronie lub o jego nadaniu przesyłką poleconą. Dotychczasowy rygor zwrotu pisma z powodu braku tego oświadczenia zostaje uchylony. W nowym stanie prawnym sąd będzie mógł, w razie wątpliwości, zażądać od strony przedstawienia dowodu doręczenia lub nadania pisma. Dopiero niewykonanie tego zobowiązania w wyznaczonym terminie będzie skutkowało zwrotem pisma. Zmiana ta ma charakter praktyczny i eliminuje kolejną formalistyczną przesłankę, która mogła prowadzić do zwrotu pism z przyczyn proceduralnych.
Identyfikacja pełnomocników profesjonalnych:
W celu usprawnienia weryfikacji umocowania, nowelizacja (art. 126 § 3 KPC) wprowadza obowiązek, aby adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy, wnosząc pismo procesowe, do którego dołącza pełnomocnictwo, podawał w nim numer swojego wpisu na właściwą listę zawodową. Ten wymóg ma na celu przyspieszenie procedur weryfikacyjnych przez sąd i zwiększenie pewności obrotu prawnego.
Uchylenie art. 130¹a KPC:
Z porządku prawnego usunięty został przepis umożliwiający zwrot pism procesowych wnoszonych przez zawodowych pełnomocników z powodu braków formalnych bez uprzedniego wezwania do ich uzupełnienia. Regulacja ta była przedmiotem krytyki jako przejaw nadmiernego formalizmu. Jej uchylenie należy uznać za krok w kierunku priorytetyzacji merytorycznego rozpoznania sprawy nad rygorami proceduralnymi oraz ocenić jednoznacznie pozytywnie.
Wzmocnienie roli mediacji:
Nowelizacja kładzie znaczący nacisk na mediację jako preferowaną formę rozwiązywania sporów, wprowadzając mechanizmy motywujące strony do podejmowania prób ugodowych. Celem jest odciążenie sądów oraz promowanie kultury prawnej opartej na dialogu i konsensusie.
- Sankcje finansowe za odmowę mediacji: Strona, która bez uzasadnionej przyczyny odmówi uczestnictwa w mediacji, może zostać obciążona kosztami postępowania, niezależnie od finalnego wyniku merytorycznego sprawy. Jest to regulacja dalej idąca niż odchodzące do lamusa uregulowanie, na podstawie którego niezależnie od wyniku sprawy sąd mógł włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem, co dotyczyło zwłaszcza oczywiście nieuzasadnionej odmowy poddania się mediacji. Rozwiązanie to niewątpliwie ma na celu wzmocnienie roli mediacji w rozwiązywaniu sporów.
- Obligatoryjna mediacja w sporach budowlanych: W postępowaniach gospodarczych w sprawach o roboty budowlane oraz ze ściśle związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych, sąd obligatoryjnie skieruje strony do mediacji przed przystąpieniem do etapu rozpoznawczego. Wybór tej kategorii spraw jest nieprzypadkowy – charakteryzują się one znacznym stopniem skomplikowania, wielością podmiotów i wysoką wartością przedmiotu sporu, co wpływa na kosztochłonność postępowań. Rozwiązanie to wskazuje, że ustawodawca liczy, iż mediacje pozwolą na szybsze i bardziej satysfakcjonujące dla obu stron zakończenie sporu w takich sprawach. Należy zauważyć jednak, że regulacja ta stanowi istotny wyłom w – jak dotąd – bezwyjątkowej zasadzie dobrowolności mediacji.
- Nowe kompetencje referendarzy sądowych i usprawnienie zatwierdzania ugód: Nowelizacja przyznaje referendarzom sądowym uprawnienie do wydawania postanowień o skierowaniu stron do mediacji. Ponadto, uproszczono procedurę zatwierdzania ugód zawartych poza sądem – właściwy będzie sąd rejonowy miejsca zawarcia ugody, a w dalszej kolejności miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Ustawodawca przewidział także możliwość wyznaczenia przez Ministra Sprawiedliwości jednego sądu rejonowego do rozpoznawania wszystkich wniosków o zatwierdzenie ugód wniesionych przez portal informacyjny.
Harmonogram implementacji zmian
Proces legislacyjny przewiduje stopniowe wchodzenie w życie poszczególnych regulacji, dając uczestnikom obrotu prawnego czas na adaptację.
- 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy: Przykładem regulacji wchodzącej tak szybko w życie jest uchylenie art. 130¹a KPC, co można zinterpretować jako pilną odpowiedź na potrzeby środowiska prawniczego.
- 1 marca 2026 r. – 1 marca 2027 r. (okres przejściowy): Ta data wyznacza wdrożenie zasadniczej części reformy cyfryzacyjnej. Przez rok profesjonalni pełnomocnicy będą mieli możliwość wyboru, czy wnosić pisma w formie tradycyjnej, czy za pośrednictwem portalu informacyjnego. Wyjątkiem będą postępowania o zatwierdzenie ugody mediacyjnej.
- 1 czerwca 2026 r.: Rozpocznie się stosowanie przepisów o doręczeniach elektronicznych za pośrednictwem portalu.
- 1 marca 2027 r.: Zakończy się okres przejściowy i nastąpi pełne wdrożenie obowiązku wnoszenia pism drogą elektroniczną w zakresie określonym ustawą.
Podsumowanie
Przedmiotowa nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego stanowi znaczący i długo oczekiwany krok w kierunku modernizacji polskiego wymiaru sprawiedliwości. Wprowadzane rozwiązania, w szczególności w zakresie cyfryzacji, mogą początkowo stanowić wyzwanie implementacyjne, wymagając dostosowania zarówno po stronie sądów, jak i kancelarii prawnych. Niemniej, ich długofalowym celem jest przyspieszenie postępowań oraz usprawnienie komunikacji. Równocześnie, systemowe promowanie mediacji stwarza możliwość efektywniejszego i mniej kosztownego rozstrzygania sporów. Ostateczna skuteczność wprowadzonych reform zostanie zweryfikowana w praktyce orzeczniczej, jednakże wyznaczony kierunek zmian należy ocenić jako zgodny z globalnymi trendami w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.
Adwokat Michał Wszołek
Stowarzyszenie Forum Adwokatów
ul. Św. Teresy 12/2, 31-162 Kraków
KRS: 0001171199, NIP: 6762693424
REGON: 541660358
kontakt@forumadwokatow.pl