Stowarzyszenie Forum Adwokatów

Tytuł „Idealny patron (nie) istnieje, a matronka (nie) jest patronką” prowokuje do refleksji nad instytucją patronatu w adwokaturze, która łączy tradycję z wyzwaniami współczesności. Czy ideał mentora, kształtującego przyszłych prawników, jest osiągalny w obliczu praktycznych ograniczeń?

Równie intrygująca jest gra słów wokół „patronki” i „matronki” – terminów, które pozornie bliskie, odsłaniają różnice w postrzeganiu ról zawodowych i płciowych. Temat ten rodzi się z potrzeby analizy, jak historyczne korzenie i język wpływają na dzisiejszą adwokaturę, stawiając pytania o realność ideałów i precyzję terminologii w dynamicznie zmieniającym się środowisku prawniczym.

I. Instytucja patronatu w adwokaturze

Historia patronatu

Instytucja patronatu w adwokaturze ma swoje korzenie w tradycji rzymskiej, gdzie termin patronus oznaczał opiekuna i obrońcę, wspierającego klientów w sprawach prawnych. W polskim systemie prawnym patronat ewoluował jako mechanizm przekazywania młodszemu adeptowi wiedzy i umiejętności od doświadczonego adwokata. W okresie międzywojennym patronat stał się kluczowym elementem aplikacji adwokackiej, regulowanym przez akty prawne izb adwokackich, co pozwoliło na ujednolicenie procesu kształcenia przyszłych prawników.

Założenia i regulacje prawne

Zgodnie z ustawą – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2024 r. poz. 1564 t.j.), adwokatura ma na celu ochronę praw obywatelskich, a samorząd adwokacki odpowiada za tworzenie warunków do realizacji tych zadań. Szczegółowe regulacje dotyczące patronatu znajdują się w regulaminie odbywania aplikacji adwokackiej, przyjętym uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 173/2025 z 7 marca 2025 r. Patron ma obowiązek aktywnie nadzorować rozwój aplikanta, zapewniając mu możliwość udziału w szkoleniach oraz dostosowując umowę o patronat do jego potrzeb.

Cechy idealnego patrona

Idealny patron to adwokat z co najmniej kilkuletnim doświadczeniem zawodowym, posiadający dogłębną wiedzę z zakresu prawa materialnego i procesowego. Powinien cechować się cierpliwością, komunikatywnością oraz umiejętnością przekazywania praktycznych aspektów zawodu, takich jak redagowanie pism procesowych, prowadzenie negocjacji czy analiza spraw sądowych. Taki patron aktywnie angażuje się w rozwój aplikanta, organizując regularne spotkania, omawiając casusy i zapewniając dostęp do rzeczywistych spraw, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad etyki adwokackiej.

Współczesne wyzwania patronatu

W praktyce instytucja patronatu napotyka liczne trudności. Niedobór adwokatów chętnych do pełnienia roli patrona skutkuje problemami w znalezieniu mentora. Aplikanci często są angażowani do prac administracyjnych zamiast do nauki zawodu, co ogranicza ich rozwój. Kancelarie, obciążone bieżącymi sprawami, nierzadko traktują patronat jako formalność, co prowadzi do braku głębszego zaangażowania. W efekcie jakość mentoringu odbiega od założeń, a aplikanci nie zawsze otrzymują wsparcie niezbędne do pełnego przygotowania do zawodu.

Jak stać się idealnym patronem?

Aby zostać skutecznym patronem, adwokat powinien rozwijać umiejętności pedagogiczne, takie jak aktywne słuchanie, udzielanie konstruktywnej krytyki oraz dostosowywanie metod nauczania do potrzeb aplikanta. Izby adwokackie powinny oferować szkolenia z zakresu mentoringu, które mogą pomóc w przygotowaniu do tej roli. Potencjalny patron powinien zgłosić w izbie swoją gotowość do przyjęcia aplikanta, oraz regularnie weryfikować swoje podejście na podstawie opinii podopiecznych. Istotne jest także poświęcenie czasu na indywidualną pracę z aplikantem, co pozwala budować relację opartą na wzajemnym szacunku.

Jak znaleźć patrona?

Aplikant poszukujący patrona powinien rozpocząć od kontaktu z okręgową radą adwokacką, która prowadzi listy adwokatów gotowych do pełnienia tej roli. Udział w wydarzeniach branżowych, takich jak konferencje czy seminaria, umożliwia nawiązanie kontaktów zawodowych.

Projekt Forum Patronatu 2025, zainicjowany przez Stowarzyszenie Forum Adwokatów, wspiera ten proces poprzez platformę marketingową, łącząc aplikantów z potencjalnymi patronami. Inicjatywa ta, uruchomiona w 2025 roku, ma na celu ułatwienie budowania relacji mentoringowych i poprawę dostępności patronów.

Czy patronat to archaizm, czy konieczność?

Patronat w adwokaturze budzi pytanie, czy jest reliktem przeszłości, czy niezbędnym elementem kształcenia prawników. Z jednej strony, jego korzenie w tradycji rzymskiej i historyczne znaczenie wskazują na wartość mentorstwa w przekazywaniu nie tylko wiedzy, ale i etosu zawodu. W dobie
dynamicznych zmian w prawie i technologii, wsparcie doświadczonego adwokata pozostaje kluczowe dla przygotowania aplikanta do realiów pracy. Z drugiej strony, współczesne wyzwania, takie jak brak czasu i formalizacja relacji, sugerują, że patronat wymaga reform, by sprostać oczekiwaniom. Idealny patron, choć teoretycznie możliwy, w praktyce nie istnieje – obciążenia kancelarii, niedobór mentorów i biurokracja ograniczają realizację tego ideału. Patronat nie jest archaizmem, lecz koniecznym wsparciem, które wymaga modernizacji, by skutecznie służyć nowym pokoleniom adwokatów.

II. Etymologia pojęcia i kwestia feminatywów

Etymologia słowa „patron”

Słowo „patron” wywodzi się z łaciny, gdzie patronus pochodzi od pater, oznaczającego ojca. W kontekście rzymskim patronus to opiekun i obrońca, co podkreśla aspekt protekcji i hierarchii. W języku polskim termin ten został zapożyczony, zachowując znaczenie opiekuna w sferze zawodowej, w tym adwokackiej.

W starożytnym Rzymie instytucja patronatu obejmowała relację między patrycjuszem a jego klientami lub wyzwolonymi niewolnikami, gdzie patron zapewniał ochronę prawną i społeczną. To pojęcie ewoluowało w europejskich językach, w tym polskim, gdzie „patron” zachował konotacje opiekuńcze, adaptując się do kontekstów zawodowych, takich jak popularny dziś mentoring w adwokaturze.

Feminatywy w języku polskim: „patronka”

W odniesieniu do feminatywów, słowo „patronka” stanowi żeński odpowiednik „patrona”, używany dla oznaczenia kobiety pełniącej rolę mentorki. Jest to standardowy feminatyw w języku polskim, zgodny z zasadami słowotwórstwa, jak w przypadku „lekarka” od „lekarz”. Słownik Języka Polskiego PWN definiuje „patronkę” jako żeńską opiekunkę lub sponsorkę, a także w kontekście prawnym jako prawniczkę sprawującą opiekę nad aplikantem.

W praktyce adwokackiej termin „patronka” jest używany analogicznie do męskiej formy, podkreślając rolę kobiety-adwokata w szkoleniu aplikantów. To odzwierciedla zmiany społeczne, gdzie feminatywy promują widoczność kobiet w historycznie męskich profesjach, przyczyniając się do normalizacji równości płciowej.

Forma „matronka” i jej pochodzenie

Forma „matronka” pochodzi od łac. matrona, oznaczającej szanowaną matkę rodziny. Słownik Języka Polskiego PWN definiuje „matronę” jako dawniej starszą kobietę zachowującą się statecznie i dostojnie, lub w kontekście rzymskim jako zamężną kobietę o wysokim statusie społecznym. Nie jest ona bezpośrednim feminatywem „patrona”, lecz odrębnym terminem o konotacjach domowych i opiekuńczych, niekoniecznie związanych z mentoringiem zawodowym. W kontekście adwokackim „matronka” nie jest stosowana jako synonim „patronki”, co wskazuje na odrębność etymologiczną i semantyczną.

Termin „matronka” nie występuje w standardowych słownikach języka polskiego, co sugeruje, że jest to forma niestandardowa lub neologizm, potencjalnie zdrobnienie od „matrona”. Jej implikacje skupiają się na sferze prywatnej i rodzinnej, co kontrastuje z profesjonalnym charakterem „patronki”, podkreślając różnice w etymologii i użytkowaniu.

Wpływ języka na percepcję ról zawodowych

Język, jako narzędzie komunikacji, znacząco wpływa na kształtowanie percepcji ról społecznych i zawodowych. Feminatywy, takie jak „patronka”, przyczyniają się do promowania równości płciowej, czyniąc kobiety widocznymi w profesjach historycznie zdominowanych przez mężczyzn. Z kolei terminy jak „matronka”, o archaicznym i domowym zabarwieniu, mogą umacniać stereotypy, ograniczając postrzeganie kobiet do ról opiekuńczych poza sferą zawodową.

W adwokaturze precyzyjne użycie języka wspiera inkluzję, podkreślając, że ewolucja terminologii odzwierciedla zmiany społeczne i przyspiesza postęp w kierunku równouprawnienia.

Instytucja patronatu w adwokaturze, choć zakorzeniona w tradycji, zmaga się z napięciem między ideałem a rzeczywistością. Mentor, który łączy wiedzę, etykę i zaangażowanie, pozostaje wzorcem trudnym do urzeczywistnienia w obliczu biurokratycznych ograniczeń i przeciążenia kancelarii. Jednocześnie język, jako odzwierciedlenie zmian społecznych, odgrywa istotną rolę w kształtowaniu percepcji ról zawodowych – „patronka” wzmacnia równość płci, podczas gdy „matronka” przypomina o pułapkach stereotypów. Dyskusja nad tymi zagadnieniami zachęca do reformy patronatu i świadomego używania terminologii, by adwokatura mogła sprostać współczesnym wyzwaniom, łącząc dziedzictwo z nowoczesnością.

Zachęcamy do zaangażowania w projekt Forum Patronatu 2025, który otwiera drzwi do budowania wartościowych relacji mentoringowych w adwokaturze.

Joanna Szpiega - Bzdoń

Idealny patron (nie) istnieje, a matronka (nie) jest patronką

Śledź nas w mediach społecznościowych.

@forum.adwokatow